Het concept ontwerp voor het monument is gemaakt door dr Marcus van Loopik uit Hilversum. Dr van Loopik is een bekend judaicus en kunstenaar. Zijn eerste ontwerp voor een monument sluit heel goed aan bij de doelstellingen van onze stichting.
Korte beschrijving van het concept bij het ontwerp
Er zijn voor het monument twee verschillende hoofdmaterialen gebruikt: ijzer (staal) en glas. De twee materialen geven verleden en toekomst weer. Ze duiden eveneens op het verschillende lot van de mensen uit de Joodse gemeenschap, zij die omgekomen zijn en zij die wonderbaarlijk de gruwelen hebben overleefd. Het onderste gedeelte van het monument is gemaakt van geroest cortenstaal, toespeling op de geroeste treinrails waarlangs de gedeporteerden zijn afgevoerd.
Op de ijzeren voorzijde staan als eerste de namen weergegeven van de mannen, vrouwen en kinderen die naar concentratiekampen werden afgevoerd en daar vermoord zijn. De namen zijn met strippen op de stalen voorzijde van het monument aangebracht. Welbewust zijn ze niet netjes uitgelijnd, zodat het blok met namen rafelige randen heeft. Dit alles geeft iets van het geraffineerde mengsel van chaos en koele berekening weer, waarmee de nazi’s Joden hebben meegevoerd en vernietigd. Schuin door het blok met namen loopt een scheur met randen die naar buiten krullen. De scheur loopt door tot in het hart van de namen. Het is om aan te geven hoe de Joodse gemeenschap tot in het hart getroffen en uiteengereten werd.
De bovenzijde van het ijzeren gedeelte van het monument is enigszins gekarteld, alsof een deel is weggerukt. Ook dit is symbolisch. De historische wonden van de gemeenschap zullen nooit meer volledig helen. Elk terugdenken rijt ze opnieuw open. De Davidster – zowel symbool van Israëls trots als treurige herinnering aan discriminatie, stigmatisering en vervolging – is boven de namen in het staal aangebracht.
De duisternis van de binnenzijde van het monument is vanuit de scheur zichtbaar. Dit accentueert de donkerte waarin de ondergedoken Joden zich voor de vijand schuil moesten houden. Beneden de namen, in een apart kader, staan enkele woorden van dank aan alle moedige helpers die met gevaar voor eigen leven Joden een schuilplaats hebben geboden, zodat een aantal van hen overleven kon.
De symbolische betekenis van het glas aan de bovenzijde van het monument getuigt van een complexe dubbelzinnigheid. Het is prachtig om te zien hoe het monument – in de gebedsrichting – met de rug naar het oosten is gericht, zodat het opkomend daglicht door de glasplaat aan de bovenzijde straalt.
Het glas verwijst naar nieuw licht en perspectief in tegenstelling tot de duisternis uit het verleden. Maar de transparantie doet onontkoombaar ook denken aan de opstijgende zielen van allen die vernietigd zijn in de crematoria van de vernietigingskampen. Op de glasplaat staat in Hebreeuwse letters een korte psalmregel gegraveerd, waarin de emotionele dubbelheid terugkeert: ‘Nageslacht zal Hem dienen, verteld zal worden van mijn Heer aan de (volgende) generatie’ (Ps. 22:31). In Psalm 22 is de vertwijfeld vraag “Mijn God, mijn God, waarom hebt Ge mij verlaten?’ (vs.2) aan het eind van het lied omgebogen tot een nieuw perspectief van het Joodse volk, dat gelukkig nog altijd leeft en zijn opdracht voor de wereld wil vervullen. De Joodse gemeenschap bestaat niet alleen als herinnering. Ze is meer dan een verzameling monumenten en graven. Zij draagt nog altijd de littekens van die grote onheelbare wond, maar is tegelijkertijd springlevend en vol positieve inzet voor haar toekomstige geslachten.
De namen van de Sjoa slachtoffers, die in de tweede wereldoorlog enige tijd in Driebergen-Rijsenburg verbleven, zijn vermeld. Zij zijn in de kampen omgebracht.
Daarnaast is er aandacht voor de hulp van inwoners van Driebergen-Rijsenburg die Joden verborgen hielden of hen op andere wijze hulp boden.
